یحیی گلشاهین،کارشناس مسائل پولی و بانکی

در نظام اسلامی قرض به عنوان یکی از عقود معاملاتی دارای احکام مخصوص به خود است و در تایید صحت آن شروطی را همچون بدون ربا بودن لحاظ کرده اند. قرض الحسنه نوعی رفتار با رویکرد مسئولیت اجتماعی است و تحقق آن شرایط خاصی دارد که آن را از دیگر موارد قرض جدا می کند. به این دلیل در روایات بر توجه قرض دهنده به ثواب اخروی و نیت خدایی داشتن و ناپسند بودن قرض گرفتن در نیازهای غیر ضروری از جمله شرایط صحت قرض الحسنه تأکید شده است.

تاکید اسلام به عدالت اقتصادی با توزیع عادلانه فرصت‌ها و امکانات مالی و در نتیجه درآمد، رابطه مستقیم دارد و نرخ بهره پولی را عامل جدایی پس انداز و سرمایه گذاری می داند و به همین دلیل مکتب اقتصادی اسلام با تحریم ربا، قرض الحسنه را به عنوان بهترین شیوه جایگزین برای متقاضیان قرض به منظور تامین مالی اقلام مصرفی ضروری قرار داده است. قرض در اصطلاح فقهی و حقوقی، تملیک مال به دیگری است به شرط اینکه قرض گیرنده ادای خود آن مال یا مثل آن را ضامن شود و تعهد کند. همان طور که گفته شد قرض الحسنه همان حکم قرض را دارد ولی تحقق آن تحت شرایط خاص مانند نیازمند بودن وام گیرنده و انگیزه‌های معنوی و اخروی قرض دهنده است.

ماهیت سپرده‌های قرض الحسنه جاری و پس انداز در بانک‌ها عقد قرض است و مطابق مفاد عقد قرض مالکیت وجوه به بانک منتقل می‌شود و این محل افتراق بانک تجاری و بانک تخصصی قرض الحسنه است؛ به طریقی که در بانک قرض الحسنه مالکیت وجوه متعلق به مشتری است و مشتری از محل امتیاز حاصل از گردش و یا موجودی حساب از وام قرض الحسنه برخوردار می‌شود. در صورتی که این قابلیت (پرداخت وام قرض الحسنه از محل سپرده) در بانک‌های تجاری نیز وجود ندارد. در قرآن سیزده بار به قرض الحسنه اشاره شده و خداوند در آیه 20 سوره مزمل می فرماید: «نماز بر پا دارید و زکات را ادا کنید و به خدا قرض الحسنه دهید» بنابراین آیه شریف در اقتصاد اسلامی اگر منابع مالی ارزان و بدون سود در اختیار افراد کم برخوردار قرار گیرد، می‌تواند به شکوفایی اقتصادی و کاهش رکود و بیکاری منجر شود و مسائل گوناگون اجتماعی من جمله فقر، فحشاء و بزه های مختلف را پیشگیری و برطرف نماید.

بر همین اساس و برای ترویج فرهنگ دینی قرض روز 14 اسفند به عنوان روز ترویج فرهنگ الحسنه نامگذاری شده است. با اشاره به اینکه در سال 1400 رهبر معظم انقلاب موضوع بسیار کلیدی جهاد تبیین را بیان فرمودند، توجه به امر قرض الحسنه به عنوان عنصر اساسی اقتصاد اسلامی در مقابل اقتصاد ربوی مبتنی بر سود از اهمیت ویژه ای برخوردار است و دست اندرکاران اقتصاد و نظام بانکی می توانند با تقویت بخش های مختلف اقتصادی با عقد قرض الحسنه، نظام بانکی و اقتصادی کشور را با جهت‌گیری عدالت اجتماعی ریل گذاری نمایند.