| نوع سند: | پایان نامه |
| کلیدواژه ها: | انگیزه‌های جذب سپرده توسط بانک‌های قرض‌الحسنه مطالعه موردی بانک قرض‌الحسنه رسالت و مهر ایران |
| پدیدآورندگان: | افشاری پور، فاطمه الزهرا |
| کلیدواژه ها: | انگیزه؛ بانک قرض الحسنه؛ بانکداری اسلامی؛ سپرده های بانکی؛ قرض الحسنه |
| چکیده: | بانکداری اسلامی نوعی سیستم بانکداری است که در آن تلاش می‌شود تمامی فعالیت‌ها و معاملات منطبق با شریعت و فقه اسلامی و در راستای اهداف اساسی نظام اقتصادی اسلام مانند عدالت و اخلاق تنظیم گردد (موسویان و میثمی،1395، ص31). شیوه‌های مختلفی جهت اجرای بانکداری اسلامی وجود دارد که از جمله مهم‌ترین الگوهای اجرا‌شده در ایران الگوی بانکداری بدون ربا، بانکداری مشارکت در سود و زیان راستین و بانکداری قرض‌الحسنه می‌باشد. در الگوی بانکداری قرض‌الحسنه این نوع بانک‌ها با ارائه انواع سپرده‌های مبتنی بر عقد قرض‌الحسنه (مانند سپرده‌های جاری، پس‌انداز و وجوه اداره‌شده) منابع را از افراد حقیقی یا موسسات حقوقی خیرخواه جمع‌آوری می‌کنند و این منابع را تنها با استفاده از عقد قرض‌الحسنه در اختیار نیازمندان قرار می‌دهند (موسویان و میثمی، 1395، ص ص 172-173). فعالیت‌های قرض‌الحسنه در اقتصاد ایران شامل فعالیت‌های نسل اول و نسل دوم می‌شوند که در اصطلاح به آنها قرض‌الحسنه سنتی و سپرده‌های امتیازی می‌گویند. در قرض‌الحسنه سنتی شخصی که به هر دلیل با مشکل مالی مواجه است و به صورت فوری به وام نیاز دارد به شخصی که دارای مازاد منابع است مراجعه کرده و از وی وام قرض‌الحسنه دریافت می‌کند که هدف قرض‌گیرنده پوشش نیازهای مالی خود و هدف قرض‌دهنده نیز صرفا معنوی می‌باشد (موسویان و میثمی، 1397، ص 68). سپرده‌های امتیازی دارای دو مدل عملیاتی وکالت‌محور و قرض‌محور هستند. در مدل وکالت‌محور نهاد مالی بر اساس عقد وکالت نسبت به دریافت سپرده از مشتریان اقدام می‌کند و متناسب با مدت و مبلغ سپرده‌گذاری برای آنها امتیاز دریافت قرض‌الحسنه در نظر می‌گیرد، در واقع در این الگو مجموعه‌ای از افراد بانک را در انجام فعالیت‌های قرض‌الحسنه وکیل خود می‌کنند. به لحاظ حقوقی رابطه قرض‌گیرنده و قرض‌دهنده بین نهاد مالی و مشتریان شکل نمی‌گیرد بلکه نهاد مالی وکیل آنها در انجام فعالیت‌های قرض‌الحسنه محسوب می‌شود و برای آنها امتیاز دریافت وام در نظر می‌گیرد (موسویان و میثمی، 1397، ص 83). در مدل قرض‌محور نهاد مالی از یک طرف از عده‌ای از مشتریان منابعی را تحت عنوان سپرده قرض‌الحسنه دریافت کرده و از سوی دیگر آن را به گروه دیگری از مشتریان قرض‌الحسنه پرداخت می‌کند. در واقع نهاد مالی برای مشتریان متناسب با مدت و مبلغ سپرده‌گذاری امتیاز دریافت وام قرض‌الحسنه در نظر می‌گیرد (موسویان و میثمی، 1397، ص 80). به لحاظ حقوقی نهاد مالی در متن قرارداد هیچ نوع تعهد یا شرطی مبنی بر پرداخت قرض‌الحسنه به سپرده‌گذار ندارد؛ با این حال در عمل رویه بانک آن است که به عنوان امتیاز (جهت تقدیر و تشکر) به سپرده‌گذاران قرض‌الحسنه پرداخت کند. تفاوت این دو مدل در این است که در مدل قرض‌محور نهاد مالی می‌تواند به اندازه هزینه‌های متعارفی که صرف می‌کند (شامل هزینه اجاره ساختمان، دستمزد کارکنان و...) از مشتریان کارمزد دریافت کند که این کارمزد باید صرفا به اندازه مزد کار و هزینه‌های مرتبط دریافت شود (موسویان و میثمی، 1397، ص ص 80-81). اما در مدل وکالت‌محور نهاد مالی می‌تواند بابت انجام وکالت به هر میزان که صلاح می‌داند بابت واسطه‌گری مالی کارمزد دریافت کند و برخلاف مدل قرض محور دلیلی وجود ندارد که کارمزد صرفا به اندازه مزد کار باشد؛ بلکه کارمزد در واقع دستمزد واسطه‌گری مالی است و بر اساس صلاح‌دید نهاد مالی و نهاد ناظر تعیین می‌شود (موسویان و میثمی، 1397، ص ص 83-84). در حال حاضر دو بانک مهر ایران و رسالت به عنوان بانک‌های قرض‌الحسنه در ایران فعالیت می‌کنند که مبنای کار آنها بر اساس مدل عملیاتی قرض‌محور است. این بانک‌ها از طریق سپرده‌های قرض‌الحسنه جاری و پس‌انداز از مردم سپرده قبول می‌کنند. حساب قرض‌الحسنه جاری در بانکداری بدون ربا ماهیت قرض دارد و مثل حساب جاری در بانکداری متعارف است و به موجودی اینگونه حساب‌ها هیچ سودی تعلق نمی‌گیرد. انگیزه سپرده‌گذاران این حساب، حفظ و نگهداری وجوه و تسهیل در مبادلات پولی از طریق خدمات بانکی است. حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز نیز ماهیت قرض دارد و مانند حساب پس‌انداز در بانکداری متعارف است با این تفاوت که در بانکداری بدون ربا، به صاحبان این نوع حساب بهره‌ای پرداخت نمی‌شود. صاحبان این حساب در امر قرض‌الحسنه اعطایی از طرف بانک مشارکت کرده و از اجر و ثواب آخرتی آن نیز بهره‌مند می‌شوند. در بانکداری بدون ربا پرداخت بهره ممنوع است ولی برای تشویق سپرده‌گذاران جوایزی در نظر می‌گیرند. برای جذب سپرده‌ها و نقدینگی در اقتصاد نیاز به ابزار و انگیزه برای سپرده‌گذار است. در سیستم بانکداری ربوی، بهره ابزاری برای کنترل و جذب سپرده‌گذار است ولی در سیستم بانکداری بدون ربا، فقدان اهرم کافی برای جذب سپرده‌ها به چشم می‌خورد. در رابطه با انگیزه جذب سپرده بانک‌های قرض‌الحسنه انتقادهایی وارد شده است و این بانک‌ها در تجهیز منابع با مشکلاتی روبه رو هستند از جمله اینکه این بانک‌ها به دلیل اینکه به سپرده‌گذاران سود پرداخت نمی‌کنند انگیزه‌ای برای آنها ایجاد نمی‌شود که منابع مالی خود را در اختیار بانک قرار دهند. در مورد سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز، مهم‌ترین انگیزه باید انگیزه معنوی باشد. وجود و قوت این انگیزه در جامعه به روحیه معنوی و نوع دوستی مردم باز می‌شود. اگر این روحیه در مردم قوی باشد، رقم پس‌انداز افزایش می‌یابد در غیر این صورت این رقم کاهش خواهد یافت. اهرم دیگر جذب سپرده پس‌انداز، جوایز بانکی است ولی این اهرم در بانکداری ربوی نیز وجود دارد. لذا بانکداری ربوی از یک اهرم مادی قوی در جذب سپرده پس‌انداز برخوردار است که در بانکداری بدون ربا وجود ندارد. البته اگر در جامعه در زمینه انگیزه‌های معنوی و مردم‌دوستی تبلیغ لازم انجام شود به علاوه برای جبران کاهش ارزش پول در صورت وجود تورم، اقدام اساسی صورت گیرد یا جلوی کاهش ارزش پول گرفته شود، تا حدود زیادی این نقص جبران می‌شود. |
| سال انتشار: | 1400 |
| رشته علمی: | مدیریت |
| زبان: | فارسی |